Stage Appreciation: MGA BUHAY NA APOY ni Kanakan-Balintagos, Nagliliyab Sa Entablado

Matapos ang Mabining Mandirigma, eto na muli ang Tanghalang Pilipino para bigyang buhay sa entablado ang isang dula na nakakuha ng pinakamataas na paranggal sa katatapos lamang na Palanca Awards for Litereture – Full Length Play Division 2015, ang Mga Buhay na Apoy ni Kanakan-Balintagos.

Sa pagkakataong ito, dalawang pagbabalik ang naganap sa nasabing produksyon:  ang pagbabalik ni Kanakan-Balintagos sa kanyang unang mahal, ang teatro at ang pagbabalik sa entablado ng isang batikang actress na si Irma Adlawan bilang Leda Santos.  Dalawang nagbabalik, dalawang dahilan para magdiwang!

Base sa aking obserbasyon, ang Mga Buhay na Apoy ay isang dula na mailalagay sa kategoriyang melodrama.  May hugot, oo, pero walang malalim na balon na pinagmumulan.  Eto ay isang pagkwekwento ng isang sugat na hilom na, may closure na.  Madaming conflicts ang ipinakita – ang pagtanggap sa umalis na anak, ang kapatid na anak nyang tunay, ang dating nasa itaas ngayon ay unti-unti ng bumababa, ang multiple family issues, ang mga pinagdaanan, at ang paghanap ng mga kasagutan patungkol sa paniniwala.  Lahat ng ito ay nakita sa loob ng entablado, sa buhay ng mga Santos – nina Leda, Aurora Alba, Aran, Lili, Selmah at ang mga taong nakapaligid sa kanila. 

 Man VS Himself ang main conflict arc ng Mga Buhay na Apoy – ang paghahanap kasagutan sa mga katanungan at ang paghahanap kapayapaan sa sariling nakaraan.

Para sa isang 4-Acts Play, mabilis ang naging pacing nito.  Walang eksena na hindi kailangan, walang kaganapan na walang pinatunguhan.  Malinis ang mga transition, though may ilang eksena na medyo may shadow o dilim (light plot o mali lang ang prop’s plotting?).  Mahuhusay ang mga artista na napiling gumanap sa dulang ito.  Mula sa mga bida hanggang sa mga support, walang tulak-itapon.  Nakakatuwa ang gumaganap na Diwata o ang espiritu ng Palaw’an.  Ang kanyang mga hakbang ay sadyang tama para sa isang nilalang na konektado sa mundo ng hindi mortal; mga hakbang na parang hindi humahakbang.  May mga terminologo na ginamit na hindi ako pamilyar (have to brush-up my folklore knowledge), pero sadyang inilagay ng may-akda para maisalarawan ang kanyang pinagmumulan.  Tulad ng sinabi ko kanina, mabilis at malinis ang pacing at transition ng dulang ito, parang isang pelikula kung maihahalintulad – isang maliwanag na patunay na ang personal na kaalaman ng isang director o tao ay makikita sa kanyang (mga) gawa.

Aran at si Aurora

Tulad ni Leda Santos (matriarch) na naghahanap ng katahimikan sa kanyang nakaraan at ni Aran Santos (child/son) na naghahanap ng mga kasagutan sa kanyang hinaharap, tayo na manonood ay may mga ganoong situasyon sa buhay.  May ilan na pumupunta sa isang panibagong paniniwala para sa katahimikang hanap (Leda), may ilan na man na lumalayo para makita ito (Aurora Alba), may ilan na swerteng makapagsimula ng panibago pero may mga nais na hindi na balikan kung maari (Selmah) o di kaya ay bumabalik sa kanyang pinagmulan para maintindihan ang lahat (Aran).  Tulad natin sila, may kanila-kanilang uri ng katapangan sa buhay.  Sa iba, pwede nilang sabihing escapist attitude ang meron sa iba at tanging si Aran lang ang may tapang pero kung iisipin,  tapang din ang kailangan para magawa mo ang mga bagay na ginawa nina Leda, Selmah at Aurora Alba.  Hindi madali para sa isang priestess of the highest order na kalimutan at iwaksi ang kanyang pinagmulan para makalimutan ang mga pait na binigay ng buhay (Leda).  Hindi madali sa isang battered wife ang lumayo sa kanyang asawa at magsimula ulit ng kanyang buhay at wag pansinin ang maaring sabihin ng mga tao sa kanyang paligid (Selmah).  Hindi madali para sa isang anak na malaman ang isang katotohanan na pilit na itinatago sa kanya noon pa man (Selmah at Aurora). At hindi madali sa isang bata na maintindihan ang mga bagay-bagay na ayaw ipaliwanag sa kanya kahit na alam nya na at nadarama nya na parte ito ng kanyang pagkatao (Aran).

Lahat ng ito ay nabigyan ng liwanag sa loob ng mundo na isinulat at idinerehe ni Kanakan-Balintagos/Auraeus Solito na ngayon ay binigyang daan sa entablado ng Tanghalang Pilipino.

Ang Mga Buhay na Apoy ay isang dula na nagpapakita na ang pagtanggap sa mga bagay-bagay sa buhay ay magbibigay ng hinahanap na katahimikan o kapayapaan. Nawa mahanap nyo din ang katahimikan/kapayapaan na iyong nais tulad ng larawan na ipininta ni Aran na kung saan pinapakita ang kanyang dalawang pamilya – ang mga Santos’ at ang mga nilalang ng Palaw’an, na sama-sama at naging isa .

Maraming salamat Kanakan-Balintagos!

Ballet Appreciation: Romeo & Juliet by Ballet Manila, The 2nd Offerring From Their Page to Stage Series

Part of their From Page to Stage season, this October Ballet Manila has brought to life in Manila a classic piece both in the literary and ballet world – Romeo & Juliet.

Paul Vasterling’s Romeo & Juliet, is more than a ballet adaptation of the Shakespearean piece that we are all familiar of; it is an intimate storytelling of love that transcends time and space.  This is a work of art that can and will stand alone, regardless of the time period it is set on stage.  It has humor, drama and definitely romance.

This 3 Acts ballet masterpiece rendition of Ballet Manila is a show stopper!

The Angel of Verona

Act 1 is divided into 5 scenes that showed all the important characters of the ballet: the Capulets and the Montegues.  The music is light and the whole stage is decked in colors, from the costumes, making it vibrant, alive and festive.  Despite the light placements, there were shadows on some edges and in between, the dancers were able to fill-up the stage and make it truly Verona.

Act 2 is divided into 3 key scenes; the nurse acting as the bridge, the exchange of vows between Romeo (Montague) and Juliet (Capulet) and the death of Mercutio and Tybalt, leading to Romeo’s exile.

Act 3, divided into 4 scenes, is what I would describe as the drama act; the death of the lovers.

Each act is well played-out that you will be spellbound unto your seats.  The choreography made by Paul Vasterling is well thought off that all the jumps, leaps and turns are executed to tell a story and not just show the capability of the dancer/s.  This is a piece that you will fall in love with, not because of the technical marvel of the movements but because of the storytelling process that each movement has, the artistic reasoning behind each dip, dives, turns, lifts and extension.  It is like opening a book minus the words.  No small thanks to the Manila Symphony Orchestra under the baton of Maestro Alexander Vikulov.  The music tied well with the storytelling prowess of Paul Vasterling, that one cannot tell a story alone.

Lisa Macuja-Elizalde as Lady Capulet

It is always a wonder and a delight to see prima ballerina Lisa Macuja-Elizalde perform on stage.   Sad to say but it is true, the first time that I got to see Lisa perform on stage was when the Theatre@Solaire opened last year.  Seeing her do Lady Capulet is a pleasure!  Her movements were simple yet elegant.  Nonoy Froilan was also a delight to see again onstage as Lord Capulet.  Last time I saw him on stage was during the staging of Giselle last 2014.  There is something with the way that he presented himself on stage that truly showed the year’s behind his craft.  That simple lift truly showed his experience and why he is called the premier danseur for nearly 3 decades in the Philippines, for me.

Nonoy Froilan as Lord Capulet

Brian James Williamson as Romeo

Brian James Williamson as Romeo created a mix reaction for me.  Mix because there were scenes that he was truly effective and there were some wherein he was trying to blend in – visually speaking.  Think of it as a 90/10 visual results – more on the positive for me.  He is tall which makes him truly stand-out during the crowd scenes and easy to follow.  I somehow feel the effort of blending in despite the fact that he is blended in the crowd.  Despite the height difference between him and his Juliet, he was able to make me feel that they were a good match – a good Romeo to his Juliet. One thing that I noticed is the fact that he barely makes any loud sounds on stage whenever he lands from a jump.  Such control and discipline! (I just hate that thudding sound resulting from a jump – male and female dancers included!)

For Katherine Oliveiro, I would like to commend her on her effort to stretch herself to the fullest just to visually match the height of Brian James and for bagging a medal in the last Asian Grand Prix-Senior Division.  Need I say more as to why she was chosen to be one of the Juliet’s?      

As a whole, Ballet Manila truly gave a wonderful presentation of a classic!  Paul Vasterling’s choreography truly came to front in this night of dance.  There was no upstaging among the dancers (the I can do better than you attitude), all the jumps were of the same height (not an easy thing to do), true that there were some lapses (one pair nearly overlapped with another during a transition scene, nearly breaking the fluidity of the choreography; a piece of crimson/gold cloth peeking out from behind – mourning gown of the lady) but there is no perfect production.  It is how you casually brush away those lapses making them unnoticeable as you do your production that counts.

This second offering for their 20^th season, From Page to Stage, was a success!  Can’t wait for the rest of their offerings.

Photos:

(All photos used were personally taken by me during the show as permitted by Ballet Manila)

Book Appreciation: MOYMOY LULUMBOY, Ang Nawawalang Birtud ni Segundo Matias Jr

Mula sa malikhaing pagsasama nina Segundo Matias Jr. at Jomike Tejido, sa pamamagitan ng Lampara Books, ay balikan natin muli ang nakakatuwa at kakaibang mundo (kakaiba nga ba?) ni Moymoy sa ikalawang libro na pinamagatang Moymoy Lulumboy 2,  Ang Nawawalang Birtud.

Mula sa unang libro na inilimbag noong 2014, eto na naman sila at dinadala tayong muli sa mundo ng mga maligno, aswang, manananggal, dwende, nuno, - mga tibaro; ang mundo ng Gabun.  Isang mundo na masasabing parallel sa mundo ng mga tao o kung di man parallel ay dalawang mundo (mundo ng tao at mundo ng mga tibaro) na nasa iisang lugar ngunit magkaibang espasyong ginagalawan. 

Syempre hindi mawawala ang mga character na ating nakilala na noon tulad nina Wayan, Ibalong Saryo, Montar, ang mga Apo, si Hasmin, at marami pang iba.  Mawawala din ba ang mga nakilala nating mga kontrabida na sina Pontoho at Buhawan.  Syempre hindi mawawala sa usapan ang bida na si Moymoy Lulumboy at ang kanyang kapatid na si Alangkaw.  Kung meron tayong mga minahal na character noon, ay meron tayong mga mamahalin ulit na mga character sa ikalawang libro na ito ni Segundo Matias Jr.  Ating kilalanin sina Lola Joy, Luigi at Carla, Robert, Maura, Elizza, Lea, at Mang Pekto.  Sino-sino sila at ano ang dala nila sa buhay ng ating bida na si Moymoy Lulumboy?

Sa unang libro ay nakilala natin ang mundo ng mga Tibaro. Ang kaibahan ng aswang sa manananggal. Ang pag-anapaya ng aswang, sa paglanaag ng mga manananggal.  Ang gabi ng Dugon at ang epekto nito.  Ang sumpa sa mga tibaro.  Ngayon naman sa ikalawang libro ay ating malalaman ang mga Salikot sa Amalao, makikilala din natin ang mga ekik, wakwak, mga damugong at pwede palang maging tibaro (lamanlupa/engkanto/maligno) and isang buntawi (tao).

Ano nga ba ang birtud?  Kakampi na nga ba talaga ni Moymoy ang kanyang kapatid na si Alangkaw? Patay na si Buhawan di ba? Sino na ang (mga) bagong katunggali ni Moymoy?  Lahat ng iyan ay masasagot kung ikaw ay bibili at magbabasa ng Moymoy Lulumboy 2, Ang Nawawalang Birtud na ngayon ay available na sa lahat ng Precious Pages Store.    

Ang aking diwa patungkol sa libro:

Tulad ng unang aklat, ang ikalawa din ay madaling basahin.   Kahit na nakahihigit ito ng 92 pages kung ikukumpara sa unang libro, madali pa din itong basahin.  Ang mga salita na ginamit ay hindi malalim at kung tutuusin ay nasa panahon.  Hindi ko alam kung saan ibinase ng may likha ang kanyang mga character pero dahil sa kanila kung kaya hindi naging malalim ang pananalita ng librong ito (mas lalo na si Tracy – ina sya pero casual ang bitaw nya ng salita kahit na ito ay may laman).  Para sa isang mabilis magbasa tulad ko, kayang tapusin ang libro na ito ng isang upuan.

 

Mapapansin din ang pagkakaiba ng debuho mula unang aklat sa ikalawang aklat.  Dahil na din sa onse anyos na si Moymoy kung kaya ang debuho ng libro ay hindi na ganoong pambata.  May mga katanungan lang ako base sa mga larawan na nasa aklat:

-          Sino yung isa nilang kasama sa hapag kainan (pahina 204-205)?

-          Ilan ba ang paa ni Bruno pag sya ay naging damugong, 2 o 4?

Since nasa tanungan portion na din lang ako, itatanong ko na lang din kung higanteng tao (12ft and above) ba na may pakpak ang ginagawang pagpapalit anyo nina Hasmin at Alangkaw?  Si Moymoy ay may diwani na maaring mag-enhance and manipulate ng sukat nya tuwing sya ay magpapalit anyo, kung kaya maiiintindihan ko kung sya ay maging mas malaki pa sa mga kabundukan.  Pero kung mas malaki pa sa malalaking kapre ang nagagawa nina Hasmin at Alangkaw, ibig bang sabihin nito na may bahid pa din ng diwani ang mga aswang? (Posible. Kasi sa folklore, ang mga aswang ay may sinasabing earth-magick, kung kaya pwede silang magpalit anyo. Ang tanging masama lang sa pagpapalit anyo nila ay para makopya nya ang mukha ng isang tao, ibig sabihin ay napatay na nya ang taong iyon.)

Si Wayan ay isang diwata na napangasawa ay isang aswang.  Ibig sabihin ba nito na ganoon ka potent ang dugo ni Buhawan kung kaya nagagawa niyang maging parteng aswang ang isang diwata at ang isang tao?  Apektado ba ng sumpa ang mga diwata o sadyang mga aswang at mananangal na nasa Gabun lamang?

Unti-unting pinapakita ang iba’t-ibang uri ng mga tibaro.  Kay sarap hintayin kung ano ang magiging adventure ni Moymoy sa mga susunod pang mga aklat at ang pagkakakilanlan nya sa mga iba pang uri ng mga tibaro sa loob at labas ng Gabun.

Hindi katakatakang maging piling libro ang MoyMoy Lulumboy, Ang Batang Aswang noong 2014 dahil sa aral na ibinibigay nito sa mga nagbabasa.  Aral na dala pa din hanggang ngayon sa Moymoy Lulumboy 2, Ang Nawawalang Birtud. . . ang kahalagahan ng pamilya.  Ang pagmamahal ng isang ina sa kanyang anak (si Tracy kay Moymoy; si Diyosang Liliw para kina Alangkaw at Moymoy), ang pagmamahalan sa pagitan ng magkapatid (Alangkaw at Moymoy), sa mga kaibigan (Moymoy at Hasmin), sa mga nasasakupan (Si Wayan para sa mga tibaro ng Malasimbo) at sa mga estrangherong naging bahagi na ng ating buhay (Si Moymoy para sa mga tibaro ng buong Gabun).

Ang isa pang aral na ibinibigay ng libro ni Segundo Matias Jr., ay ang katapatan o loyalty.  Kahit na mali, naging matapat pa din kahit paano si Alangkaw sa nakilalang ama (holding unto the memory so to speak).  Si Wayan sa kanyang mga nasasakupan, ng tangkain nyang sirain ang *beep* kahit na sa asawa nya pa ito.  Si Maura, sa nakilala nyang nagbigay ng kalayaan nya (kahit na eto ay isang kulungan din pala –figuratively speaking).  At ang huling aral . . .

. . . wag magpatali sa mga bagay na material kung ang kapalit ay ang spiritual na yaman.  Basahin nyo ang libro ng maintindihan nyo ang aking sinasabi.

Halika at muling bisitahin ang mundo ng mga tibaro.  Kumuha na ng inyong kopya ng Moymoy Lulumboy 2, Ang Nawawalang Birtud sa pinakamalapit na Precious Pages Store at muling sariwain ang Gabun!

Stage Review: Body Positive (+) at Hugot sa Rosas ng Ballet Philippines, Ang Paglipad Ngayong 2015!

Mula sa pinagsama-samang utak at puso sa pagsayaw, bilang pauna ng Ballet Philippines ngayong ika-46^th na taon nilang pagtatanghal ay ang Body Positive (+) – isang pagtatanghal na tumatawag sa atin na maging masigasig dahil sa patuloy at nakakabahalang  pagtaas ng mga taong apektado ng HIV/AIDS ngayong 2015.

Samo’t saring pyesa ang pinagsama-sama para maibigay ang mensahe na nais ipahatid ng Ballet Philippines.  Dalawang pas de deux mula sa Swan Lake, Mark Bogaerts’ Bolero, Enrico Labayen’s Cloth, at iba pang pyesa na naging tatak na sa mundo ng pagsayaw/ballet at tumulong na magbigay mensahe sa nais iparating ng Ballet Philippines.

Mula sa dalawang linggong pagtatanghal ng Body Positive, isinara nila ang unang pagtatanghal sa pamamagitan ng isang muling –pagpapalabas ng isang produksyon mula sa BP2, ang Hugot sa Rosas.  Mula sa mga kanta ni Vince De Jesus’ Songs to Slash Your Wrist By, binigyan muli ng buhay ang mga ito sa muli nilang pagtatanghal noong Septembre 20.  Ang BP2, ay ang isang sangay ng BP na nabuo para mahasa pa lalo ang galing ng kanilang mga estudyante ayon sa panuntunan ng Ballet Philippines.  

Dito din ipinalabas sa unang pagkakataon ang isang video na pinamagatang, Where The Light Settles  - isang colaborasyon mula sa Ballet Philippines, Sindikato Productions, Alter The Native Films at Smashed Pumpkin Projects.  Eto ay isang munting palabas na nagpapakita sa pamamagitan ng sayaw at videography ang situasyon ng mga taong may karamdaman sa kaisipan.  Pinangungunahan nina Denise Parungao at Timothy Cabrera, layunin ng proyektong ito na maipakita ang iba't-ibang pamamaraan ng ekspresyon (sayaw, pelikula at musika)  na pinagsasama at maisawalat ang isang katotohanang nagaganap sa mundo ng mga taong nasa sinabing situasyon.

Ang aking opinion patungkol sa pagtatanghal:

Dalawang piyesa sa buong palabas ng Body Positive (+) ang kumuha ng aking atensyon, eto ay ang Barre at ang Cloth.  Ang Barre ay isang padamdaming pagsayaw ng na nagpapahiwatig ng pagtatalo sa loob at sa labas ng isang taong may HIV.  Ang pagpapakita ng paggamit ng barre na kung saan ang isang tao na may sakit na HIV ay parang nakasabit sa buhay kung inyong iisipin.  Ang Cloth na likha ni Enrico Labayen ay nakakakuhang pansin dahil sa musika na gamit nito.  Makabagong musika na nilapatan ng kilos na classical.  Isang istorya na pinapakita ang mala-sirkong pagmamahalan na nagaganap sa gitna ng mga taong umiibig- heterosexual o homosexual man ito.  

Maganda ang 3-part video na pinalabas noong Septembre 20.  Malinis ang mga kilos at ang musika ay talagang expressive kung baga.  Malinis din ang pagkaka-edit nito.  Isa lang ang medyo naguluhan ako, ang transition.  Para sa akin, may isa o dalawang eksena o frame na hindi sayaw ang siyang magbibigay ng mas klarong koneksyon sa lahat ng ito. Mistulang Ang Lee attack na symbolism ang dating; nakahiwalay pero kasama sa buong kwento.

Ang Hugot sa Rosas ay isang palabas na gusto kong panoorin muli!  Eto ay nagpapakita ng iba’t-ibang aspeto ng pag-ibig na nagaganap sa ating lahat.  Ang magmahal ng isang tao sa isang mas bata o nakakatanda sa kanya, ang pagmamahal na naging bato, ang pagmamahal ng isang duwag, ang pagmamahal na naging sakripisyo sa buhay . . . ang iba’t-ibang mukha ng pagmamahal.

Naluha ako habang nanunuod ng huling piyesa ng pagtatanghal na ito.  OO naramdaman ko ang emosyon na nagmula sa unang piyesa at isinasara ng huling piyesa!  Ang sakit, ang pait, ang pagmamahal na lumipas, at ang pagmamahal na hatid sa iyo ay katanungan at walang kasiguruhan.

Tama lamang na ang piyesa na kung saan mga kababaihan ang sumayaw (mga nakapaldang moreno) ang naging finale na numero kasi, sino pa nga ba mas magaling magpakita ng damdamin ng pagmamahal kundi ang mga kababaihan.  Maganda ang piyesa!  Madamdamin at pinapakita ang hina at lakas ng tao pagdating sa pag-ibig.

Ngayon ko naintindihan kung bakit nasabing Songs to Slash Your Wrist By ang pangalan ng album ni Vince De Jesus na syang ginamit na musika sa Hugot sa Rosas.  Noong una, ang nasa isip ko ay dapat Songs to Slash Your Neck By ang tamang titulo nito pero napagtanto ko na ang pag-ibig ay dahan-dahan ka nitong pinapatay.  Parang pagdaloy ng dugo sa iyong nilaslas na pulso, eto ay dahan-dahan na lumalabas.  Parang buhay mo na dahan-dahan ding nawawala sa iyong katawan.  Ganoon ang pag-ibig.  Dahan-dahan ka nyang papatayin hanggat wala ka ng maibigay.

Ang ika-46^th na pagtatanghal ng Ballet Philippines ay naging isang madamdaming at puno ng mensahe na palabas!  Mula sa tawag na maging masigasig tungkol sa nakakabahalang pagdami ng mga taong may sakit na ng HIV, hanggang sa pag-ibig na syang isang dahilan din sa sinasabing dahilan ng pagdami ng mga taong apektado ng HIV (pag-ibig nga ba o libog??); muling lumilipad ang Ballet Philippines ngayong 2015 –  ang Pagsibol.

Mga Piling Eksena Mula sa Body Positive at Hugot sa Rosas
(Ang mga larawan na ginamit ay personal kong kuha habang na nunuod ng mga nasabing palabas)

Body Positive (+)

Hugot sa Rosas